10 września 2020 – Klimontów

Tekst: Grzegorz Cichy

Trzeciego września 2020 roku delegacja Komitetu Budowy Pomnika Lotników 24 Eskadry Rozpoznawczej Armii ,,Kraków” z września 1939 roku, odwiedziła miejsca związane z tą formacją.

W tym dniu przypadła 81 rocznica zestrzelenia samolotu PZL-23B „Karaś” – 4 z 24 Eskadry Rozpoznawczej załogi: ppor. obserwator Tadeusz Prędecki i kpr. strz. Rudolf Widuch, pilot – kpr. Aleksander Rudy startującego z lotniska polowego w Klimontowie gmina Proszowice.

1 września 1939. Orawa

1 września 1939 roku o godzinie 4: 45 oddziały Wehrmachtu przekroczyły granicę Polski.

Na Orawę wkroczyły dwie jednostki szybkie, które rankiem przełamały obronę placówek Korpusu Ochrony Pogranicza, Obrony Narodowej i Straży Granicznej w rejonie Lipnicy Wielkiej, Jabłonki, Suchej Góry i Chochołowa.

Dowódca 1. Brygady Górskiej Strzelców płk. dypl. Jan Gaładyk telefonował do sztabu Armii „Kraków”:

„Cała dolina Orawy pełna setek czołgów, samochodów pancernych i transportowych, sunących na Jabłonkę, Spytkowice i Czarny Dunajec. Nie zrozumcie mnie źle, 1. pułk KOP spełni rolę Leonidasa, ale myślcie o swoim skrzydle i tyłach.”

3 września 1939. Lotnisko polowe Klimontów.

Wspomina oficer taktyczny Porucznik Aleksander Bujalski:

„3 września około godz. 5.00 kpt. Wojda otrzymał od dowódcy lotnictwa Armii „Kraków” płk. Sznuka następujący rozkaz:
«Zbombardować kolumnę pancerno-motorową npla posuwającą się po szosie Trzciana–Jabłonka–Rabka.
Położenie własne: oddziały własne na stanowiskach obronnych na odcinku rzeki Skawy, Rabka–Jordanów; z zadaniem opóźnienia w ogólnym kierunku na Myślenice.
Położenie nieprzyjaciela: gros kolumny pancerno-motorowej npla znajduje się w rejonie Jabłonka z kierunkiem na Rabkę. Działalność lotnictwa myśliwskiego meldowana. OPL ziemna z działek i karabinów maszynowych na czołgach – silna.
Ogólnie: wykonać zadanie jak najszybciej, wysyłając maximum samolotów.
Wyniki meldować natychmiast po powrocie z wyprawy[…]».
Kpt. Wojda wyznaczył na dowódcę wyprawy por. obs. Paszkowskiego. Skład: 6 „Karasi” z ładunkiem 6×100 kg + 2×50 kg bomb na samolot. Start wyprawy – 7.30.
Por. Paszkowski w porozumieniu z oficerem taktycznym eskadry zdecydował: dojść w szyku 2 kluczy do rej. Rabki, po czym wyprawę podzielić na dwójki podchodzące do celu z trzech różnych kierunków: pierwsza dwójka – podejście czołowe z kierunku Rabka na Jabłonkę; druga – z kierunku Czarny Dunajec–Jabłonka w kierunku na Rabkę; trzecia dwójka – z kierunku Namertów – Jabłonka, również na Rabkę. Po wykonaniu zadania odwrót lotem koszącym pojedynczo do bazy – celem uniknięcia ataków myśliwców nieprzyjaciela.
Start odbył się o wyznaczonej godzinie. Niski pułap chmur już w rej. Dobczyce–Myślenice nie pozwolił na lot w szykach, przeto załogi przebijały się pojedynczo między szczytami Turbacza i Policy, zachowując narzucone kierunki atakowania. Gros kolumny zostało uchwycone w rej. Rabka–Podwilk; żołnierze niemieccy biwakowali częściowo obok wozów, kolumna na postoju. Bombardowanie odbyło się z wysokości 600-800 m. Bomby rzucone na szosę (niektóre dokładnie w czołgi) – kilka bomb przy szosie. Po wykonaniu zadania załogi przechodziły do lotu koszącego (wszyscy prawie otwierali ogień z broni maszynowej) i lawirując krótkimi skrętami pojedynczo wracały do bazy.
W wyprawie poległa załoga: ppor. obs. Tadeusz Prędecki i kpr. strz. Rudolf Widuch. Pilot – kpr. Aleksander Rudy uratował się skokiem ze spadochronem i nie dołączył już do eskadry. Z załogi ppor. obs. Jeżewskiego – ranny kpr. pil. Konrad Ziółkowski, z trudem dotarł do lotniska, skąd został odwieziony do szpitala w Krakowie. Meldunek o wykonaniu bombardowania przekazano telefonicznie do sztabu armii po powrocie załóg między godziną 10.00-11.00 […]”.

*Załoga: ppor. obs. Tadeusz Prędecki i kpr. strz. Rudolf Widuch. Pilot – kpr. Aleksander Rudy uratował się skokiem ze spadochronem*

Dla tej załogi „Karasia” to był ostatni lot. Samolot PZL 23 – 4 został zestrzelony nad Orawą i rozbił się na wzgórzach nieopodal. Dwóch członków załogi zginęło; ppor obserwator Tadeusz Prędecki i kapral-strzelec Rudolf Widuch. Ocalały, po skoku ze spadochronem, ranny plut. pilot Aleksander Rudkowski został wzięty do niewoli.

Polegli lotnicy zostali pochowani na miejscu upadku samolotu.

Obecnie ich miejsce pamięci i grób znajduje się na placu przykościelnym w Orawce.

Na zdjęciu – widok miejsca pochówku obok kościoła w Orawce. Fot. Karol Jabłoński, (koniec lat 60 bądź początek 70. XX w.)

3 września 2020. Klimontów – Orawka – Jabłonka

Delegacja mieszkańców Gminy i Miasta Proszowice jednocześnie członkowie KGW Klimontów w 81 rocznice wydarzeń udali się do odnowionego Pomnika Lotników 24 Eskadry Rozpoznawczej przy kościele w Orawce.

Tam przy grobie poległych lotników po odmówieniu modlitwy prowadzonej przez księdza Adama Gabrysia proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Orawce, złożyli wiązankę kwiatów ułożoną w biało-czerwoną lotniczą szachownice.

Później z przykościelnego placu ksiądz oraz przewodnik wskazali rejon upadku zestrzelonego samolotu Karaś oraz lądowania na spadochronie pilota Aleksandra Rudkowskiego.

Delegacja skorzystała z możliwość zwiedzania zabytkowego kościoła z przewodnikiem, którym jest pani Lucyna Borczuch. Świątynia w Orawce to drewniany kościół z ok. 1650 roku, przebudowa 1901) z murowaną barokową kaplicą (1728), wewnątrz polichromia (1711 i XVIII w.) pokrywającą też niektóre sprzęty. Kościół w Orawce jest najstarszą drewnianą świątynią Górnej Orawy. Znany z unikatowych w skali świata, zabytkowych tkanin, którymi zasłania się ołtarze w Wielkim Poście, są to tzw. opony wielkopostne. Po zwiedzeniu wnętrza kościoła burmistrz Grzegorz Cichy dokonał wpisu do pamiątkowej księgi.

Orawka dzisiaj to wieś w woj. małopolskim, w pow. nowotarskim (gmina Jabłonka), na zachodnim skraju Beskidu Orawsko-Podhalańskiego, w dolinie Czarnej Orawy, 12 km na północny wschód od granicy ze Słowacją.

Następnie delegacja przejechała do Jabłonki, gdzie spotkała się z wójtem Gminy Jabłonka Antonim Karlakiem. Po krótkiej wizycie w Urzędzie Gminy, Wójt zaprosił gości do budynku Orawskiego Centrum Kultury, gdzie zapoznali się z wystawami, pracowniami a zwłaszcza z nowoczesną salą widowiskową. Po zwiedzaniu odbyło się spotkanie delegacji z wójtem Antonim Karlakiem oraz dyrektor Orawskiego Centrum Kultury Karoliną Stramą. Na nim przedstawiony został projekt Koła Gospodyń Wiejskich w Klimontowie|: „Upamiętnienie lotniska polowego w Klimontowie oraz lotników i personelu naziemnego 24 Eskadry Rozpoznawczej Armii ,,Kraków”.

Projekt obejmuje budowę kamiennego monumentu z elementami z brązu, stanowiącego pomnik Pamięci Lotników 24 Eskadry 2 Pułku Lotniczego w Krakowie i faktu istnienia lotniska polowego w Klimontowie dla tejże Eskadry, wraz z aranżacją jego bezpośredniego otoczenia oraz organizację uroczystego odsłonięcia pomnika z udziałem zaproszonych gości.

Przekazane zostały materiały promocyjne Gminy i Miasta Proszowice, ulotki Komitetu Budowy Pomnika 24 Eskadry, wydruki z koncepcją pomnika oraz zagospodarowaniem terenu przed remizą OSP Klimontów. Wójt nabył również okolicznościowe cegiełki, a na pożegnanie wręczył zestawy promocyjne gminy Jabłonka. Burmistrz zaprosił gospodarzy do odwiedzenia Proszowic.

W czasie powrotu do Klimontowa delegacja odwiedziła jeszcze cmentarz wojenny w Wysokiej, gdzie zapalono znicze na grobach żołnierzy polskich poległych w Bitwie pod Jordanowem. Na tablicy przy wejściu na cmentarz umieszczona jest fotografia kaprala Jan Oraczewskiego, urodzonego 20 VI 1909 r. w Gniazdowicach poległego 2 IX 1939 r. w Wysokiej koło Jordanowa, żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza członka załogi Pociągu Pancernego nr 51 wchodzącego w skład Armii „Kraków”.

Delegację tworzyli:

Grzegorz Cichy burmistrz Gminy i Miasta Proszowice, Ewa Baranowska inspektor w Biurze Rady i promocji UGiM Proszowice, Mieczysław Krzynówek przewodniczący Komisji Oświaty i Polityki Społecznej Rady Miejskiej w Proszowicach, Jakub Herian strażak OSP Klimontów, wszyscy są również członkami Komitetu Budowy Pomnika 24 Eskadry.

Tekst: Grzegorz Cichy

Fotografie: Karol Jabłoński, Grzegorz Cichy.

Bibliografia:

T. Kopański – 24 Eskadra rozpoznawcza.

http://www.polskaorawa.pl/

Źródła:

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Orawka;3951544.html